محمد مهدی تهرانچی

محمد مهدی تهرانچی، شاعر و پژوهشگر؛1392_1308ش

مهندس مهدی تهرانچی که شهروندان تربت حیدریه بیشتر وی را با کتاب »قند و قروت« و شعر» پِریشو دِ بُریاباد پله کرسی دِ خَنه« می شـناسـند؛ انسـان ی فرهیخته و عاشـِقِ محلِ تولدش، یعنی تربت حیدریه بود)پورعلی، حسـن ، 1392 وب نوشت(. استاد محمد مهدی تهرانچی که در شــعر "مهدیار" تخلص میکرد در ســال 1308 در تربت حیدریه به دنیا آمد. کودکی را در کوچه و پسکوچههای آن روزگار تربت بازی کرد. پدرش حاج احمد تهرانچی در یکی از کاروانســـراهای تربت در بازار گمرک که در آن روزگار که به گویش تربتی به "کارُمْسـِرا یِخوردی" یعنی کاروانسـرا ی کوچک شـهره بود تجارت خانهای داشـت. در سال 1315 پدرش او را در دبسـتان رضا ییه که مدرسهای بود در اول خیابان باغسلطانی ثبت نام کرد. در آن سالها در تربت هم مدارس جدید وجود داشـت و هم مدارس قد یم که به مکتبخانه مشهور بودند. تا کالس چهارم را در مدارس جدیده سپری کرد و پس از آن به توصـ یهی اطرافیان پدرش او را به مکتب شیخ ابراهیم بُرد تا علوم دینی و قرآن یاد بگیرد. مدتی بعد در سال 1323 هنگامی که پدر در سـفر مکه بود توسـط یکی از دوستان پدرش به دبستان قطب معرفی میگردد تا به صورت مستمع آزاد در کالسها شرکت کند و در امتحانات سال ششم ابتدایی آن سال قبول می شود

سال 1325که مهدی تهرانچی در دبیرستان قطب پذیرفته میشود و به تحصیل ادامه میدهد. در همان سالهای دبیرستان به معرفی عمویش که از پیشکسوتان آن روز ورزش باستانی تربت حیدریه بود به یکی از زورخانه تربت حیدریه برده شد و به ورزش باستانی عالقهمند شد. عالوه بر آن در رشتههای دیگر ورزشی مانند والیبال، شنا، کوهنوردی، مشتزنی، دوچرخهسواری و ... فعال بود و معموال در همهی زمینهها موفق نیز بود. او ورزش باستانی هرگز رها نکرد و همواره در این ورزش فعالیت داشت و امروزه از پیشکسوتان ورزش باستانی تربت حیدریه محسوب میشوند

از همان دوران ابتدایی به کتاب و کتابخوانی عالقهمند شد و به رسم کودکان و نوجوانان آن روزگار که در تربت حیدریه از کتابفروشیها کتاب کرایه میکردند او نیز از همین روش استفاده کرد و با کتاب و کتابخوانی خو گرفت. از سالهای دبیرستان کمکم استعداد شعر گفتن در وجود او شکوفا شد و به زودی به جرگه ی شاعران پیوست

از کالس سوم دبیرستان به بعد برای ادامهی تحصیل به نیشابور رفته و در منزل عمویش ساکن شد. دیپلم را از دبیرستان خیام نیشابور گرفت. در این ایام مادر او به سختی بیمار بود به بیماری طپش قلب مبتال بود. زمستان 3118 مادر بر اثر بیماری فوت میکند و پدر که از کار در تربت راضی نبوده تصمیم به ترک تربت میگیرد و مهدی جوان همراه با خانواده به تهران میرود

محمد مهدی تهرانچی دوران افسری را در مشهد گذراند. او پس از چند سال کار در کارخانههای قند و سیمان شمال تهران و شرکت صنایع ریالکو به عنوان تکنسین وارد دانشکدهی کشاورزی دانشگاه تهران شد. وی با توجه به آموزش ضمن خدمت در رشته ی مهندسی عمران و آبیاری از دانشکده ی کشاورزی مهندسی گرفت و پس از 30 سال خدمت در رشتهی فنی و مهندسی در سال 1364 از دانشگاه تهران بازنشسته شد

ستاد محقّق، مهندس مهدی تهرانچی، سالهای سال در تهران و کرج و مشهد به تحصیالت و کار و زندگی پرداخت، شاعر و پژوهشگری بود اهل خراسان )تربت حیدریة(. وی عضو هیأت مدیرة ورزشهای باستانی خراسان مرکزی )رضوی( نیز بود. )

شادروان تهرانچی، علاوه بر اینکه اشعار گوناگونی به زبان فارسی رایج در سراسر ایران سروده و اشعار دیگری نیز به زبان محلی و بومی )به پیروی از استاد محبوبش محمد قهرمان( دارد، تحقیقات و تألیفاتی از این قبیل نیز فراهم آورده است1_ سیری در ورزش باستانی، )نشر پاکرو، کرج، 1349 .2_ تأسیسات و ساختمانهای روستایی انتشارات جهاد سازندگی، کرج، 1349 (. 3_ پژوهشی در ورزشهای زورخانهای، )انتشارات کتاب سرا، تهران، 1364 4_ اشعار محلّی انتشارات نوش، مشهد، 1383 5_ ورزش باستانی از دیدگاه ارزش، )انتشارات امیرکبیر، 1385 6_ جایگاه علویان در آیینهای ملّی مذهبی ایران، )انتشارات سخن گستر، مشهد 1386 7_ و باألخره کتاب »قند و قروت در مردم نگاری تربت حیدریه«، انتشارات سخن گستر و انتشارات آستان قدس، 1388و 1390

کتاب پژوهشـ ی اخیر که با قلم شـ یرین و پُر ظرافت استاد نوشته شده، مورد استقبال پژوهشگران و مردمشناسان در خراسان و تهران قرار گرفت و برگی بر گنجینهی تحقیقات تاریخی و جغرافیایی و فرهنگی و مردم نگاری کشور افزود

مرحوم مهدی تهرانچی در مقدمهی این شــعر در کتاب قند و قروت در مردمنگاری تربت حیدریه مینویســد7 "به هر حال اقامت ما در تهران گاه موجب دلتنگی من برای تربت و خراسـان عزیز بود. برای آن کوچهها و دیوارهای خشـتی، برای آن شــهر غریب و بیسـامان . این کشش موجب میشد که چند سال یکبار در سفری کوتاه که شاید از چند روزی تجاوز نمیکرد به بهانهی زیارت مزار مادر و دیدار دوسـتان و خویشـان دور و نزدیک به تربت بیایم. مانند فیلی که به یاد هندوستان افسار را میگسلد فقط دیدار زادگاه برایم مهم بود." در خواندن این شــعر باید توجه داشـت که گاهی وزن از "فاعالت مفعولن" به "فاعالت مفتعلن" و گاهی نیز "مفعول مفاعیلن" تغییر میکند

شعر محلی؛ به یاد او روزا

دل مِگی هوا کِردَه بَلَّ فیلِ هِندِستو کِندَه بَندِ اُوسارِرْ از طِویلَه وِر مِیْدو

مرغِ دل هوا کِردَه پِندِری بِرِیْ تربت یادِ قطبالدین حیدر، یاد حُسنی و پیشکو

یادِ شیخ ابوالقاسم، یاد بندِ مُجتِهِدی از بِلَندِ جُلگِهی رُخ تا پیَرْد و بیسْکیزو

از مِحَلِّهی بُرزار تا مُزار بوریاباد سِرتُروسی و باغا، صَدر و کوچِهیِ یَخدو

یادِ مِسکِهی کامَه با قُروتِ شِصدِرَّه یادِ بایگ و حَلواهاش، یادِ خِربِزِهی اُورو

ماستِ خیکی و شیرَه، جُوز و بادُم کِفمال زِنجِفیلی و کیشْمیشْ مونِ صُندُقایْ پِسْتو

دِبِّههای پور روغن، کیسَههای پور کیشْتَه کوزههای پور قُورمَه، تِختِهمَشکِ پور تِفتو

یادِ بِچِّگیها ما، یادِ بِیْزیای قِدیم مثلِ بِچِّههایْ جِغنَه بُرِّ ما هَمَه شِیْطو

در خصوص نخستین آشنایی اش با مرحوم تهرانچی و کتاب »قند و قروت« وی در وبالک خود می نویسد7 »اولین باری که نام "تهرانچی" به گوشم خورد زمانی بود که از این و آن سوال میکردم که شعر "پِریشُو دِ بوریاباد" مال چه کسی است و هر کسی چیزی میگفت. الزم به توضیح است که در کتاب "عقاید و رسوم عامه مردم خراسان" این شعر به هوشنگ قهرمان نسبت داده شده بود. باالخره در کتاب استاد رشید که "فرهنگ عامهی تربت حیدریه" نام دارد شعر ایشان به عالوهی نامشان چاو شد و جواب قطعی را یافتم. در آن زمان به این فکر افتادم تهرانچی که حتما تهرانی هم هست چطوری شعر تربتی گفته است؟ 14 مرداد 1391 بود که با همکاری اداره ارشاد اسالمی تربت حیدریه، شورای اسالمی شهر و شهرداری، انجمن خبرنگاران و هیات ورزشهای باستانی مراسم بزرگداشتی برای استاد تهرانچی برگزار شد و ایشان را اولین بار در آن مراسم دیدم. بعد از جلسه توسط استاد نجفزاده به ایشان معرفی شدم و چند کلمهای صحبت کردیم. صبح جمعهای در پاییز همان سال بود که به جلسهی استاد قهرمان رفته بودم و آقای تهرانچی حضور داشتند و شعر خواندند و دیداری حاصل شد. به ایشان گفتم کتاب قند و قروت تان را خواندهام و از طریق این کتاب در زمان سفر کردهام و پدر و پدربزرگم را در کودکی و جوانی دیدهام و از ایشان تشکر کردم«

باغ عبرت؛ در توصیف »باغ ملّی« زیبای تربت حیدریه که روزی در روزگاران گذشته آرامگاه نیاکان این مردم بوده است

یاد باد ای باغ ملّی، ای فضای پُرمعانی ای تو یادت صفحه ها از خاطرات نوجوانی

ای مغاک سرزمینت، مدفن ارواح ماضی در دل خاکت بوَد، دریایی از دُرّ نهانی

کیست تا یاد آورَد، آن مردمان خاکدان را رفتهاند از یادها، آن خفتگان خاکدانی

باغ شد آرامگاهِ بینشانهای گذشته سبزهها روییده از آن خاکهای بینشانی

یاد باد اندر جوانی، با عزیزانی که دانی برفراز گورها کردیم، زرع و باغبانی

بارور شد هر نهالی، یافت بیخ و شاخ و برگی تا کند در این زمان بر خاک تیره سایبانی

در تفرّج حالیا گر پویمت ای باغ عبرت آیدم در گوش جان، این نکتههای آسمانی

ای بشر اینجاست پایان غرور و شادکامی هان تو هم ای باغبان، در این سرا دیری نمانی

مرد و زن بردند با خود، آزهای زندگی را خاک شد بس آرزوهای بلندِ آرمانی

ای »لَفی خُسرانِ«* غافل! چشم دل باید گشودن بهرهای ای بیخبر، زین چند گاهِ زندگانی

سبزه میروید بهاران، از بُن خشکیده شاخی الجَرم بعد از بهاری، میرسد وقت خزانی